DORDRECHT - In 2003 werd in opdracht van beiaardier Boudewijn Zwart door Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen te Aarle-Rixtel een bijzondere reizende beiaard vervaardigd. Dit 'Concert Carillon' kreeg 50 klokken (reeks c2 - d2 - chrom. - d6) met een standaard profiel in de evenredig zwevende stemming (a1 = 440 Hz). Alle klokken zijn voorzien van randversieringen en sierringen. Het totaalgewicht van de klokken is ongeveer 2000 kg. Een bes1- en cis2-klok werden omwille van het extra gewicht niet in de beiaard opgenomen.
VOORGESCHIEDENIS
Het samenspel van een torenbeiaard met andere instrumenten is over het algemeen lastig. Bij gebruik van koperblaasinstrumenten of groot slagwerk in de toren is geluidsversterking niet nodig, maar andere instrumenten dienen veelal wel te worden versterkt. En het probleem blijft dat concerten op een torenbeiaard eigenlijk alleen in de open lucht beluisterd kunnen worden.
Hoewel het soms wel lukt om de beiaard via een geluidsinstallatie in een kerk of concertzaal hoorbaar te maken, is ook dit meestal geen optimale situatie. Zo ontstond het idee voor het ontwerp van een nieuw type reizende beiaard: een via een traditioneel stokkenklavier bespeelbaar instrument met bronzen klokken dat overal, zowel buiten als binnen, ingezet kan worden.
GEWICHT
Het plan was om het Concert Carillon op een gewone aanhanger te vervoeren die door een krachtige personenauto getrokken kan worden. Het voordeel daarvan is dat de beiaardier het instrument zelf kan verplaatsen, waarmee de kosten van de huur van een vrachtwagen met chauffeur worden uitgespaard.
Uitgaande van de in de beiaardbouw gebruikelijke staalprofielen zou het totaalgewicht van het stalen frame even groot worden als dat van de klokken en leek het plan alsnog niet haalbaar. Een aluminium frame bleek te kostbaar, omdat aluminium moeilijk te lassen is en omdat voor een voldoende sterke draagconstructie in vergelijking met staal een groter volume nodig is, wat weer nadelige gevolgen heeft voor het uiterlijk van het instrument.
Uiteindelijk is het frame vervaardigd van stalen kokerprofielen. Op basis van nauwkeurige constructieberekeningen werd bepaald waar zwaardere of lichtere draagbalken wenselijk waren. Aldus kon het totaalgewicht van het frame met meer dan de helft worden gereduceerd tot ongeveer 700 kg.
CONSTRUCTIE
Vanwege de wens om het instrument overal naar binnen te kunnen rijden, werd de beiaard opgebouwd uit drie delen met elk een hoogte van 145 cm. De lengte en breedte van de afzonderlijke delen verschillen. Elk deel past door een 80 cm brede deur en staat op vier rubberen zwenkwielen.
Het eerste deel staat dwars op de andere delen en bevat de vier zwaarste klokken. Om de hoogte van het frame te beperken, zijn deze vier klokken niet opgehangen, maar op staanders geplaatst. Het tweede deel bevat het stokkenklavier, de klokken 5 t/m 8 en de tuimelaars voor de klokken 1 t/m 8. Het derde deel bevat de klokken 9 t/m 50 met bijbehorende tuimelaars. De delen worden door eenvoudige klemmen bijeengehouden.
KLAVIER
Het klavier is in het frame ingebouwd. De maten zijn afgeleid van de Noord-Europese standaard. De toetsen van het klavier scharnieren in het midden. Het klavier bevindt zich dus feitelijk boven de klokken.
In afwijking van de gangbare klavieren, werd bij het Concert Carillon een 'lineair' klavier ontworpen, met verhoogde 'zwarte' manuaaltoetsen, zoals dat bij pedaaltoetsen algemeen gebruikelijk is. Het voordeel hiervan is dat de toetsen op één rij naast elkaar liggen. Kunststof draadregelaars kunnen nu heel eenvoudig met een vleugelmoer aan de toetsen worden bevestigd. Iedere draadregelaar is via getwist draad verbonden met een tuimelaar.
Omwille van het gewicht zijn de pedaalkoppelingen uitgevoerd met remkabels voor een fiets (afgekeken van het studieklavier). Het klavier straalt eenvoud uit door de ongecompliceerde constructie en is vrij van storende bijgeluiden.
KLANK
De klanksterkte van de beiaard is ruim voldoende. Om het volume te kunnen reduceren bij samenspel met kamermuziekinstrumenten zijn er verschillende mogelijkheden. Het meest effectief zijn de platen van een speciaal type glas die eenvoudig rondom het frame aangebracht kunnen worden. Omdat de klokken goed bereikbaar zijn, kan op het aanslagpunt van de klepels tape geplakt worden, waardoor een mildere en rondere klank wordt verkregen.
Van 2 t/m 6 mei 2003 klonk de beiaard voor het eerst tijdens uitvoeringen van het oratorium Saul van Georg F. Händel door het Stuttgarter Kammerorchest o.l.v. Frieder Bernius in het kader van de 'RUHRtriennale' in Dortmund, Bochum en Wuppertal (Duitsland). Van 29 mei t/m 15 juni 2003 was het instrument dagelijks te horen tijdens de 'Dresdner Musikfestpiele'. De officiële Nederlandse première vond plaats op woensdag 20 augustus 2003 tijdens de opening van het 'Grachtenfestival' te Amsterdam, waar oud-premier Wim Kok de beiaard bij het publiek aankondigde.
